• Wstęp
• Środowisko geogr.
• Historia
• Ludność
• Oświata
• Kultura
• Użytkowanie ziemi
• Działalność gospodarcza
• Infrastruktura

VII. Użytkowanie ziemi

1. Stosunki własnościowe i agrarne

Korzenna jest gminą typowo rolniczą, w której rolnictwo jest głównym działem gospodarki i stanowi ono podstawowe źródło utrzymania jej mieszkańców. Rolnictwo gminy, podobnie jak w całym województwie małopolskim charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, co wpływa na niską ich rentowność.

Strukturę obszarową przedstawia tabela:

Dominują gospodarstwa do 5 ha, stanowią one aż 73,3% ogółu gospodarstw. Blisko 26,2% stanowią gospodarstwa o wielkości od 5 do 10 ha. Znikomy procent przypada na gospodarstwa ponad 10 ha, jest ich tylko 13. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego w gminie wynosi 3,7 ha, 1588 właścicieli dysponuje działkami do 1 ha powierzchni.

Obok dużego rozdrobnienia gospodarstw ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu gospodarstwa rolnego odgrywa także ilość działek wchodzących w skład gospodarstwa oraz ich odległości od zagrody. Na podstawie wywiadów stwierdzono, że ilość tych działek waha się w granicach 2 – 4, największe rozdrobnienie gospodarstw wynosi 6 – 7 działek. Kształt i wielkość działek są różne, oddzielone są od siebie drogami polnymi, względnie miedzami. Odległość działek od zagrody jest różna, czasem dochodzi do kilku kilometrów i stwarza trudności w przeprowadzaniu prac polowych szczególnie w okresie żniw. Nie obserwuje się jednak większego zaniedbania w sposobie gospodarowania na tych odległych działkach.

2. Struktura użytkowa ziemi

Strukturę użytkowania gruntów zawiera tabela:

Cechą użytkowania ziemi w gminie jest maksymalne wykorzystanie gruntów pod użytkowanie rolnicze wynoszące 71,6% ogólnej powierzchni tj.7 593 ha. W strukturze użytków rolnych dominują grunty orne, które stanowią 79,4%. Obserwuje się powolny wzrost powierzchni trwałych użytków zielonych kosztem gruntów ornych. Proces ten jest pozytywnym zjawiskiem w sposobie gospodarowania ze względu na ochronę gruntów przed nadmierną erozją, oraz ze względu na gospodarkę hodowlaną. Trwałe użytki zielone zajmują 14,6% powierzchni użytków rolnych. Jest to liczba w dalszym ciągu za mała, gdyż na 1 ha użytków zielonych przypada prawie 7 ha gruntów ornych.

Strukturę bonitacyjną gleb przedstawia tabela:

Gleb klas I –III, czyli bardzo dobrych jest niewiele, zajmują tylko 14,6% użytków rolnych. Największe obszary gleb słabych występują w Bukowcu, Lipnicy Wielkiej, Koniuszowej i Mogilnie. Ważnym elementem agrotechniki jest zmianowanie. Na terenie gminy dominują zmianowania 4 i 5 letnie, w których następstwo upraw może być następujące:

1. ziemniaki (pełne nawożenie obornikiem)
2. pszenica z wsiewką koniczyny
3. koniczyna
4. pszenica
5. zboża jare

Rozwinięta gospodarka hodowlana pozwala na intensywne nawożenie obornikiem, który stosuje się pod okopowe oraz zboża ozime. Nawożenie mineralne ze względu na wysokie ceny spadło do minimum.

Ogólnie można stwierdzić, ze poziom agrotechniki jest zadowalający w zakresie uprawy roli, nawożenia, mechanizacji prac polowych oraz stosowania kwalifikowanego materiału siewnego.

3. Struktura zasiewów

Głównymi kierunkami produkcji rolniczej w gminie są: uprawa zbóż i roślin pastewnych na paszę dla hodowanego pogłowia trzody chlewnej i bydła, sadownictwo oraz uprawa krzewów jagodowych.

Poniższa tabela ukazuje strukturę upraw w gminie:

Cechą struktury jest dominacja upraw zbożowych, które zajmują ponad 50% areału zasiewów, w tym pszenica ozima 48%. Żyto przestało odgrywać większą rolę, wzrósł znacząco areał mieszanek zbożowych głównie jęczmienia i owsa. Zmiany w strukturze zasiewów zbóż są objawem prawidłowym, gdyż żyto nie dawało wysokich plonów, ponadto przestaje być zbożem chlebowym. W strukturze upraw okopowych oraz koniczyny i innych pastewnych obserwuje się stabilizację. Nie uprawia się obecnie lnu, tytoniu, buraków cukrowych czy prosa.

Warunki klimatyczne sprzyjają uprawie warzyw. Powierzchnia upraw warzyw jest jednak znikoma w stosunku do powierzchni gruntów zasianych. Powszechne są małe działki przydomowe, na których uprawia się kapustę, buraki ćwikłowe, sałatę, marchew, pietruszkę, ogórki, cebulę, czosnek i inne, głównie na własne potrzeby, niewiele w celach handlowych.

Prowadzi się uprawę szklarniową ogórków i pomidorów w kilku prywatnych szklarniach, głównie na terenie Łyczanej. Dalsze rozpowszechnianie upraw warzyw jest pożądane ze względu na sprzyjające warunki klimatyczne i terenowe, lecz hamowane jest przez ograniczony rynek zbytu.

Powierzchnia sadów wynosi ogółem 455 ha, co stanowi 6% powierzchni użytków rolnych. W gminie przeważają sady przydomowe służące głównie zaspokojeniu potrzeb użytkowników. Większe sady mają charakter handlowy.

Sady przydomowe charakteryzują się wszechstronną produkcją ogrodniczą drzew oraz krzewów. Wielkość sadów jest różna – waha się od kilku arów do 1 ha. Największe kompleksy sadów towarowych znajdują się w Jasiennej, Korzennej. Rzeźba terenu sprzyja sadownictwu, występują łagodne stoki o różnej ekspozycji. Rozmieszczenie sadów nawiązuje do układu osadnictwa, występują głównie sady jabłoniowe składające się z kilku odmian. Śliwowe sady praktycznie przestały istnieć. Grusze, wiśnie, czereśnie i orzechy występują w ogrodach przydomowych. Pielęgnacja sadów stoi na niskim poziomie, większość drzew owocowych jest całkowicie zaniedbana. Tylko w sadach o charakterze handlowym dokonuje się przecinki korony drzew, oprysków oraz odpowiednio się nawozi.

Bardzo często w sadach przydomowych i ogrodach występują krzewy: porzeczki, agrestu, maliny i inne. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych minionego wieku obserwowano nasadzanie większych plantacji tych krzewów o charakterze handlowym. Większość z nich uległa likwidacji ze względu na nieopłacalną produkcję i trudności ze zbytem.

4. Chów zwierząt

Hodowla zwierząt odgrywa w życiu gospodarczym wsi bardzo ważna rolę. Obecnie uważa się, że produkcja zwierzęca jest racjonalnym kierunkiem produkcji rolnej na terenie gminy.

Pogłowie zwierząt gospodarskich gminy (w 1996 r.) pokazuje poniższa tabela.

Hodowla bydła jest dobrze rozwiniętym działem hodowli. Na 100 ha użytków rolnych przypada 79 sztuk, jest to obsada bardzo wysoka. Średnio w Polsce na 100 ha użytków rolnych przypada 36 sztuk, a w województwie małopolskim 47 sztuk.

W hodowli bydła przeważają krowy, które stanowią 65% ilości pogłowia. W zależności od wielkości gospodarstw udział krów w stosunku do ilości pogłowia ulega zróżnicowaniu. W gospodarstwach małych udział krów jest przeważający, co świadczy o mlecznym kierunku hodowli bydła. Gospodarstwa większe specjalizują się w hodowli jałówek, bukatów, opasów. W związku z poprawą genetyczną bydła oraz treściwszym żywieniem zwiększa się wydajność mleka od krowy oraz zawartość tłuszczu. Podstawową paszą dla bydła jest siano, buraki pastewne, słoma, a w okresie letnim wypas na pastwiskach. Rozpowszechnione jest bydło nizinno-czerwono-białe, które charakteryzuje się wyższą wydajnością mleczną oraz zawartością tłuszczu w stosunku do hodowanych krów czerwonych rasy polskiej.

Chów trzody chlewnej jest preferowanym kierunkiem hodowli, ze względu na duży areał uprawy ziemniaków i zbóż jarych, które są podstawą żywienia tego gatunku zwierząt. Hodowla trzody chlewnej nastawiona jest głównie na sprzedaż, w mniejszej ilości na potrzeby własne. Stan obsady wynoszący 92 sztuki na 100 ha użytków rolnych jest wysoki. W skali kraju ta obsada jest wyższa - 107 sztuk /100 ha użytków rolnych. Ilość pogłowia trzody chlewnej wzrasta wyraźnie ze wzrostem wielkości gospodarstw, czyli przedstawia się odwrotnie w stosunku do hodowli bydła. Obsada macior na chów nie jest wysoka, wynosi około 19% całego pogłowia. Hodowla trzody chlewnej jest dobrze rozwinięta i w dalszym ciągu ten kierunek winien być rozpowszechniany ze względu na możliwości paszowe. Jest to hodowla towarowa, która stanowi główne źródło dochodu gospodarstw.

Koń w gospodarstwach rolnych gminy w dalszym ciągu stanowi siłę pociągową. Znaczne rozdrobnienie gospodarstw powoduje, że ilość koni jest wysoka. Średnia liczba koni na 100 ha użytków rolnych wynosi 16 sztuk.

Wysoka obsada koni wpływa niekorzystnie na rozwój hodowli innych zwierząt, głównie bydła. W związku z sukcesywnym wzrostem liczby traktów istnieje możliwość zmniejszenia liczby koni, lecz rozdrobnienie gruntów oraz rozrzucenie pól hamuje ten proces.

Z innych działów hodowli poważną rolę odgrywa hodowla drobiu, głównie kur. Wzrasta spożycie mięsa drobiowego. Kury hoduje się „wolno” koło domu, przez co część pożywienia zdobywają same w obrębie zagród gospodarskich. Chów gęsi, kaczek oraz indyków nie odgrywa większego znaczenia. Hodowla królików w niewielkim stopniu rozwijana jest w gospodarstwach mniejszych, na własne spożycie.

Wysoka obsada zwierząt na jednostkę powierzchni jest rezultatem dużej wartości nawozowej gospodarstw, co wpływa korzystnie na podniesienie produkcji rolnej i jej ekologicznego charakteru.

Prezentowane dane przedstawiają gminę jako obszar towarowy w zakresie produkcji hodowlanej i taki kierunek winien być w dalszym ciągu rozwijany.

5. Leśnictwo i gospodarka leśna

Według zestawienia gruntów gminy Korzenna powierzchnia lasów stanowi 21,5% ogólnej powierzchni. Wskaźnik zalesienia jest niski. Jest to zjawisko niekorzystne, gdyż lasy mają znaczenie glebochronne, wodochronne i gospodarcze dostarczając różnych gatunków drewna oraz użytków ubocznych. Z ogólnej powierzchni leśnej 2154 ha, lasy państwowe zajmują, 677 ha -31,4 %. Największe kompleksy leśne znajdują się w Bukowcu, Jasiennej, Koniuszowej i Mogilnie czyli na ścianie północnej i południowej gminy. Związane są z obszarami o przewadze gleb słabych oraz urozmaiconej rzeźbie terenu. Gospodarowaniem użytków leśnych na terenie gminy kieruje nadleśnictwo w Starym Sączu poprzez podległe mu leśnictwo w Lipnicy Wielkiej. Lasy porastają stoki o różnym nachyleniu i ekspozycji. Jodła stanowi ponad 50%, pozostałe gatunki to: sosna, buk, dąb, świerk, grab, brzoza, olszyna, akacja, lipa, osika.

W podszyciu rośnie: trzmielina, kruszyna bez, dereń, leszczyna, tarnina. W runie występują następujące gatunki: czernica, szczawik, kopytnik, bodziszek cuchnący, tojeść, wierzbówka, marzanka, dybrówka, jastrzębiec, przytulia, wrzos, bluszcz.

Drzewostany jodłowe są, przeważnie pochodzenie naturalnego, tworzą kompleksy lite i mieszane z innymi gatunkami drzew. Podobnie jak jodła, lite i mieszane drzewostany tworzy buk. Drzewostany świerkowe zostały częściowo sztucznie wprowadzone, pozostałe gatunki drzew występują, jako domieszki i spełniają rolę pomocniczą. Z użytków ubocznych na obszarze lasów państwowych i prywatnych minimalne znaczenie posiada zbiór płodów runa leśnego, malin, jagód i grzybów. Odstrzał zwierzyny również nie posiada większego znaczenia. Stan zdrowotny lasów jest dobry, nie stwierdzono żadnego gradacyjnego występowania szkodliwych owadów.

Zagrożenie pożarowe jest niewielkie, ze względu na brak na terenie lasów i całej gminy linii kolejowych, większych dróg publicznych a także wzmożonego ruchu turystycznego. Znaczenie drewna jako materiału opałowego zostało ograniczone, podobnie też zmniejszyło się znaczenie drewna jako budulca. Pozyskuje się głównie drewno tartaczne.

6. Ocena wykorzystania warunków przyrodniczych przez rolnictwo.

W poprzedniej części opracowania scharakteryzowano poszczególne działy produkcji rolnej. W niniejszym rozdziale starano się ująć całość problematyki związanej z gospodarką rolną celem dokonania oceny wykorzystania warunków przyrodniczych przez rolnictwo - najważniejszej gałęzi gospodarki gminny, oraz wyciągnąć wnioski służące kształtowaniu prawidłowego rozwoju gospodarki rolnej.

Sprzyjające warunki naturalne dla rozwoju rolnictwa wpłynęły na intensywne użytkowanie ziemi. W strukturze użytkowania ziemi dominują użytki rolne, które stanowią ponad 70% ogólnej powierzchni, użytki leśne ponad 20%, inne tereny nie odgrywają większej roli w użytkowaniu ziemi. Obecny udział użytków zielonych ponad 14% powierzchni użytków rolnych jest mały i nie odpowiada potrzebom racjonalnej gospodarki rolnej.

Struktura zasiewów świadczy o nastawieniu gospodarki rolnej na potrzeby hodowli, która jest wiodącą gałęzią gospodarki rolnej. Ważnym zagadnieniem jest również rozwój warzywnictwa i sadownictwa, gdyż warunki mikroklimatyczne sprzyjają, tej kulturze.

Czy przedstawiony obraz rolnictwa gminy zapewni jej mieszkańcom godne warunki bytowe?

Analiza zagadnień dotyczących warunków życia mieszkańców, oraz sposobu gospodarowania ujawnia proces przemian gospodarczych i społecznych jakie dokonały się i dokonują, w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat pod wpływem ogólnego rozwoju naszego kraju. Do najważniejszych należy zaliczyć przemiany w sposobie gospodarowania i użytkowania gruntów ornych. W porównaniu z latami pięćdziesiątymi plony zbóż i roślin uprawnych wzrosły o 40- 50 % dzięki upowszechnieniu właściwej agrotechniki, rozwojowi mechanizacji prac polowych i rozwojowi wiedzy rolniczej.

Uległ wzbogaceniu park maszynowy rolników, większe gospodarstwa dysponują podstawowym zestawem maszyn rolniczych. Hodowla stała się towarowym działem gospodarki gminy w powiązaniu z produkcją roślinną. Czynnikiem postępu w życiu gminy stała się elektryfikacja przeprowadzona dosyć późno, bo dopiero na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, następnie gazyfikacja, telefonizacja i zaopatrzenie w wodę czyli budowa wodociągu gminnego.

Uwidacznia się postęp w budownictwie wiejskim, nowe domy nie różnią się od domów jednorodzinnych w miastach, wyposażone są we wszystkie urządzenia sanitarne i techniczne. Nowe pomieszczenia inwentarskie spełniają, wymogi zoohigieny. Nastąpił ogromny rozwój motoryzacji.

Korzenna do 1973 r. była siedzibą gromadzkiej rady narodowej, obecnie urzędu gminy i gminnej rady. Z racji pełnienia tych funkcji nastąpiła koncentracja obiektów usługowych i usług świadczonych dla całej gminy. Rodzą się nowe perspektywy rozwoju. Dalszy rozwój usług przyczynia się do wzrostu liczby zatrudnionych poza rolnictwem. Jest to wizja dalszego wzrostu liczby inteligencji pracującej. Proces ten winien wpływać na dalszy rozwój kulturalny, sposób życia ludności oraz poziom gospodarki rolnej. Dochody czerpane spoza rolnictwa przez znaczną część ludności przyczyniają się do rozwoju procesu suburbanizacji uwidaczniającej się od końca lat sześćdziesiątych.

Korzenna nadal pozostanie gminą rolniczą, gdyż gospodarka rolna stanowić będzie główne źródło dochodów ludności. Ważny jest problem dalszych przemian w rolnictwie gminy.

Największym problemem jest znaczne rozdrobnienie gospodarstw oraz rozłóg gruntów. Małe gospodarstwa rolne nie są w stanie zaspokoić potrzeb finansowych rodziny. Musi nastąpić poprawa struktury agrarnej oraz odpływ ludności rolniczej do zawodów pozarolniczych i innych źródeł zarobkowania poza gospodarstwem rolnym, między innymi w obszarze przetwórstwa rolno- spożywczego, które może być alternatywą dla nadwyżki siły roboczej.

Polska prowadzi negocjacje o przystąpienie do Unii Europejskiej. Przygotowanie do akcesji to nie tylko zadanie Rządu, ale wyzwanie dla władz samorządowych dla każdego mieszkańca gminy. Aby temu sprostać potrzebna jest świadomość przedsięwzięć i racjonalne działanie. Rolnictwo należy do głównych obszarów aktywności gospodarczej by zapewnić odpowiedni poziom życia społeczności wiejskiej. Czy gmina Korzenna sprosta tym wyzwaniom?

„Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Korzenna na lata 2000- 2015" kreśli misję i cele strategiczne rozwoju.

Misja - „Gmina Korzenna - najlepsza na ziemi sądeckiej w zakresie rolnictwa ekologicznego, przedsiębiorczości i usług turystycznych z wykształconym i zamożnym społeczeństwem, bezpieczna, dbająca o tożsamość i tradycje".

Cele strategiczne to:

• Wykształcone, świadome, bogate oraz innowacyjne społeczeństwo gminy poprzez stworzenie odpowiednich warunków.
• Czyste środowisko naturalne poprzez zagospodarowanie odpadów, poprawę infrastruktury technicznej raz podniesienie świadomości ekologicznej ludności.
• Rozwinięte rolnictwo oraz rolnictwo ekologiczne z dobrą bazą przetwórczą i usługową oraz promocją.
• Tworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozwój drobnej przedsiębiorczości.
• Wypromowanie gminy Korzenna poprzez kultywowanie lokalnych tradycji i zwyczajów, rozwój bazy turystycznej oraz wypracowanie charakterystycznych produktów.

Mocne strony kreślonej strategii to:

• Pracowite, zaradne, oszczędne i młode społeczeństwo.
• Czyste, atrakcyjne turystycznie środowisko naturalne, żywność wyższej jakości oraz korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki.
• Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna (telekomunikacja, gaz, woda, sieć dróg) oraz istniejące tereny pod inwestycje.
• Bliskość i dostępność komunikacyjna z Nowym Sączem.
• Lokalny patriotyzm, przywiązanie do kultury i tradycji.

Słabe strony to:

• Brak bazy przetwórczej dla wytworzonych produktów rolnych, niedostateczna promocja gminy w celu pozyskania rynków zbytu i inwestorów.
• Niskie wykształcenie (odpływ ludności z wyższym wykształceniem), niska świadomość ekologiczna ludności.
• Brak oczyszczalni ścieków i kanalizacji, brak systemu zagospodarowania ścieków, odpadów, zły stan techniczny dróg.
• Rozdrobnienie gospodarstw rolnych, niska klasa gleb.
• Ubogi rynek pracy i słabe zasoby pieniężne ludności.

Krajobraz gminy nie jest tak urokliwy jak Tatr czy Pienin, jest jednak osobliwy i niepowtarzalny. Brak jest kąpielisk, obiektów sportowych, ośrodków rekreacyjno - wypoczynkowych. Wydarzenia kulturalne i rozrywkowe nie są mocną stroną. Jednak czyste środowisko, cisza i spokój, szlaki turystyczne dostępne dla osób zaawansowanych wiekowo, rezerwaty przyrody, zabytki sakralne, zielone lasy pachnące żywicą, swoista gościnność społeczeństwa przywiązanego do tradycji i zwyczajów ludowych, oraz sąsiedztwo regionów turystycznych, słynnych kurortów, a także bliskość granicy państwowej to atuty, których zmarnować nie wolno.

Czy uda się zmienić oblicze gminy? Wszystko wskazuje, że jest to możliwe pod warunkiem konsekwentnej realizacji przyjętej strategii rozwoju. Na to potrzeba sił i środków. Siłą jest rozumne i pracowite społeczeństwo, które trzeba integrować do aktywnego działania, środków należy usilnie poszukiwać zewnątrz, gdyż gmina nie należy do bogatych.