II. Środowisko geograficzne

1. Położenie gminy Korzenna

Gmina Korzenna zajmuje powierzchnię 107 km2 tj. 6,9% obszaru powiatu nowosądeckiego i 0,7% województwa małopolskiego i zamieszkuje ją, według danych z 1999 r., 13 203 osoby, co stanowi 6,8% ogólnej liczby mieszkańców powiatu nowosądeckiego i 0,4% województwa małopolskiego.

Gęstość zaludnienia wynosi 123 os/km2 i jest zbliżona do średniej krajowej.

Położona jest na Pogórzu Ciężkowickim, w północno – wschodniej części powiatu nowosądeckiego. Obejmuje szesnaście wsi: Bukowiec, Janczowa, Jasienna, Koniuszowa, Korzenna, Lipnica Wielka, Łęka, Łyczana, Miłkowa, Mogilno, Niecew, Posadowa Mogilska, Siedlce, Słowikowa, Trzycierz, Wojnarowa.

Gmina Korzenna graniczy od północy z gminą Zakliczyn (pow. tarnowski) od północnego – zachodu z gminą Gródek n/Dunajcem, od wschodu z gminą Bobowa (pow. gorlicki), od południowego – wschodu z gminą Grybów, od południowego – zachodu z gminą Chełmiec.

Droga o nawierzchni asfaltowej łączy gminę z Nowym Sączem i Grybowem. Odległość z centrum gminy do Nowego Sącza wynosi 16 km, taka sama jest odległość do Grybowa; do Krakowa ponad 100 km, Tarnowa ok. 70 km. Połączenie autobusowe z Nowym Sączem istnieje od 1958 roku. W 1974 roku uruchomiono połączenie autobusowe z Grybowem. Obecnie wszystkie miejscowości gminy za wyjątkiem Posadowej Mogilskiej mają połączenie autobusowe (PKS i MZK) ze stolicą powiatu – Nowym Sączem. Gmina Korzenna nie posiada powiązań kolejowych. Najbliżej położoną jest linia kolejowa Nowy Sącz - Tarnów ze stacją w Wilczyskach. Z uruchomieniem linii autobusowej rozpoczął się proces zatrudnienia ludności poza rolnictwem poprzez dojazdy do pracy.

Systematycznie wzrastała liczba młodzieży uczącej się w szkołach średnich.

Z rozwojem komunikacji autobusowej rozpoczął się proces przeobrażenia wsi pod wpływem miasta uwidaczniający się w przemianach struktury osadniczej, formy budownictwa w stosunkach agrarnych, oraz strukturze społeczno-zawodowej.

2. Budowa geologiczna

Gmina Korzenna położona jest w zachodniej części Centralnej Depresji Karpackiej zwanej zaklęśnięciem karpackim w obrębie jednostek fliszowych zbudowanych z piaskowców i łupków. Utwory fliszowe są pofałdowane tworzące formy antyklinalne (wzniesienia) i synklinalne (obniżenia).

Centralna część gminy leży w obrębie synkliny, którą od południa otacza Łuska Stróż w postaci wąskiej antykliny z grzbietem Rosochatki ( 750m n.p.m.) i Jodłowej Góry, a od północy antyklina Jankowej. Formy antyklinalne budują głównie łupki, piaskowce ciężkowickie, margle. Synkliny wypełnione są łupkami z wkładkami piaskowców. W północnej części gminy, głównie na terenie Bukowca, znajduje się malowniczy zespół ostańców skalnych rezerwat „Diable Skały” zbudowanych z piaskowca ciężkowickiego, ukształtowanych przez procesy wietrzenia i erozji. Występują także jaskinie szczelinowe, z których jedna ma długość około 175 m i ma układ piętrowy. Utwory te są skałą macierzystą dla powstających w wyniku wietrzenia glin pylastych, których miąższość waha się od 2 m w dolnej części stoku do kilku decymetrów na wierzchowinie. Dna dolin potoków wyścielone są utworami aluwialnymi. W spągu występują żwiry, piaskowce z domieszką piasku, które przechodzą ku górze w piaszczystą glinę. Warstwę żwirową przykrywa warstwowana mada z soczewkami żwiru i piasku a w części stropowej przechodząca coraz bardziej w madę gliniastą.

W budowie geologicznej zaznacza się przewaga skał mało odpornych – łupków. Najmłodsze utwory żwirowe zalegają poziomo i wyścielają dna dolin.

Omawiany obszar nie posiada znaczących bogactw mineralnych. Złoża iłów czwartorzędowych wykorzystywane są do wypalania cegły (Lipnica Wielka, Wojnarowa). Również wykorzystywane były piaskowce, ale zaniechano ich eksploatacji, gdyż cechują się słabą spoistością i niewielką odpornością. Prowadzono też prace poszukiwawcze ropy naftowej i gazu ziemnego. W przeprowadzonych wierceniach stwierdzono jedynie ślady tego surowca, nie posiadające znaczenia przemysłowego.

3. Ukształtowanie powierzchni

Pod względem morfologicznym teren gminy leży w południowej części Pogórza Ciężkowickiego. Wysokości bezwzględne obszaru mieszczą się w granicach 310–580 m. Deniwelacje wynoszą więc około 270 m.

W ukształtowaniu powierzchni należy wyróżnić trzy zasadnicze elementy:

Płaskie dna dolin położone są na wysokości 310-360 m. n.p.m. Zajmują one najniżej położone obszary o małych spadkach. Szerokość tych dolin wynosi od 100-400 m. Doliny mają przewężenia i rozszerzenia. Przykładem zwężeń o cechach przełomu jest zwężenie doliny rzeki Korzenianki koło góry „Kościelnej”. Dna dolin wyścielone są osadami akumulacji rzecznej i deluwialnej, na których wytworzyły się żyzne gleby, więc zajęte są pod uprawę oraz budownictwo.

W ostatnich latach występujące powodzie niszczą obiekty budowlane znajdujące się w obrębie terasy rzecznej oraz uprawy rolne. Budownictwo wykorzystuje również tereny podwyższone przez materiał zmyty ze zboczy względnie stożki napływowe.

Zbocza dolin i stoki położone są na wysokości 320- 550 m n.p.m. Cechuje je różne nachylenie. Zbocza i stoki oddzielone są niezbyt wyraźnymi załomami złagodzonymi zmywami powierzchniowymi. Procesowi zmywów sprzyja rolnicze użytkowanie tych terenów. Zbocza większych dolin są asymetryczne (Spólnika, Korzenianki, Jasienianki), związane z intensywnym podcinaniem jednego ze zboczy. Stoki rozcięte są dolinkami małych cieków wodnych, które są w większości zalesione. Miejscami występują niewielkie osuwiska. Spłaszczenia wierzchowinowe są wąskie i wydłużone. Leżą na wysokości 390-500 m n.p.m., ciągną się w kierunkach (NW-SE oraz W-E). Szczytowe partie zajmują kopulaste wierzchołki. Przełęcze między nimi mają charakter obniżeń. Rozwinięte są procesy erozji, akumulacji, spłukiwania, podcinania ze względu na przeważający procent stoków stromych oraz działalność człowieka.

4. Warunki klimatyczne

Podstawowymi czynnikami klimatycznymi są: wysokość nad poziomem morza, położenie, rzeźba, ekspozycja terenu, bilans energetyczny oraz cyrkulacja powietrza.

Na dany rejon docierają różne masy powietrza: arktyczne, polarno-kontynentalne, polarno-morskie, zwrotnikowe. Największy procent przypada na wpływy powietrza polarno-morskiego, które dają pogodę pochmurną z opadami. Przeważają wiatry z kierunków NW do SW, dominują wiatry słabe, wiatry wyższych prędkości są znikome.

W rejonie gminy Korzenna występuje również wiatr halny związany z barierą Karpat. Dominuje on głównie w okresie chłodnym od listopada do marca.

Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 7° C, średnia stycznia -4° do -5° C, lipca 16°-17° C.

Różnice mikroklimatyczne związane są z ekspozycją, ukształtowaniem form powierzchniowych oraz stromością stoków. Dna dolin jako formy wklęsłe posiadają mniej korzystne warunki klimatyczne od stoków czy wierzchowin. Wpływa na to fakt, że zimne powietrze zalega w dnach dolin czyniąc je wilgotniejsze i chłodniejsze niż na stokach. Zjawisku temu towarzyszą mgły. W dnach dolin krótszy jest też okres wegetacyjny, który wynosi średnio 196 – 200 dni, analogicznie na wierzchowinach waha się w granicach 200 – 207 dni. Najdłużej okres wegetacyjny trwa na stokach o ekspozycji południowej i wynosi 207 – 215 dni. Różnica w długości okresu wegetacyjnego wynosi około 19 dni. Analogiczna sytuacja zachodzi odnośnie trwania okresu bezprzymrozkowego, który średnio wynosi około 175 dni, lecz w zależności od ukształtowania i ekspozycji występują lokalne zróżnicowania. Stromość stoków, oraz ekspozycja wpływają bezpośrednio na wielkość nasłonecznienia w ciągu roku. Najkorzystniejsze pod względem tym warunki mają stoki południowe o łagodnym nachyleniu. Nasłonecznienie z kolei wpływa na czas zalegania pokrywy śnieżnej, najdłużej utrzymuje się na stokach eksponowanych na północ. Opad śnieżny stanowi około 10% całkowitej sumy opadów. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi około 800mm, największa ilość opadów przypada na miesiąc lipiec.

W oparciu o scharakteryzowane elementy klimatu należy stwierdzić, że warunki klimatyczne gminy z punktu widzenia potrzeb rolnictwa są korzystne. Umożliwiają racjonalną uprawę zbóż, warzyw, oraz rozwój sadownictwa. Wzmożone opady letnie i znaczne uwilgocenie sprzyjają uprawie roślin pastewnych oraz rozwojowi gospodarki łąkowo-pastwiskowej. Klimat jest sprzyjającym elementem środowiska geograficznego, który umożliwia intensywny rozwój gospodarki rolnej.

5. Stosunki hydrograficzne

Obszar gminy jak i całego regionu budują osady fliszowe z przewagą łupków. Występują stoki przykryte pylastymi glinami zwietrzelinowymi o niewielkiej miąższości. W czasie nasycenia wodą (deszcze, roztopy) stają się słabo przepuszczalne i dalsze nasiąkanie następuje bardzo powoli. Takie zaleganie utworów nie stwarza korzystnych warunków dla powstania zasobnego zbiornika retencyjnego. Nachylenie stoków utrudnia wsiąkanie wody i stwarza dobre warunki spływu powierzchniowego. Przewaga spływu powierzchniowego nad wsiąkaniem jest przyczyną dużych wahań poziomu wody w potokach i dużych strat wody. Podczas ulewnych deszczów następują gwałtowne wezbrania, a w czasie suszy pewna ilość cieków wysycha. Znaczne wahania poziomu wody podziemnej zaznaczają się również w studniach zlokalizowanych na wierzchowinach i górnych odcinków stoków. W większości z nich w czasie długotrwałej suszy brakuje wody. W południowej części gminy położonej na skłonie wierzchowiny zwierciadło wody gruntowej zalega głębiej i w czasie suszy nie odczuwa się braku wody. Tu zlokalizowano ujęcia wody dla wodociągu gminnego. Osady aluwialne w dolinach zasilone są wodą opadową pochodzącą ze spływu powierzchniowego, wodą retencyjną z pokryw zwietrzelinowych na stokach, oraz wodą ze strumieni w czasie ich wezbrań. Studnie usytuowane w dolinach nie cierpią na brak wody.

Wody powierzchniowe

Osią hydrograficzną gminy Korzenna o kierunku W-E jest potok Spólnik, a następnie Jasienianka lub Jasienna należące do zlewiska Białej Dunajcowej. Zachodni obszar gminy należy do zlewiska Dunajca i odwadniany jest przez Podolankę, Jelniankę i dopływy Łubinki. Łączna długość głównych cieków wodnych wynosi około 80 km, średnio na 1 km2 przypada 0,75 km cieku.

Podsumowując warunki hydrograficzne należy podkreślić ich zróżnicowanie. Wierzchowiny cechuje niedobór wody. Słaba przepuszczalność utworów glebowych wody w głąb powoduje wzrost spływu powierzchniowego, co nie sprzyja gospodarce rolnej. Warunki hydrograficzne mogłyby ulec poprawie w wyniku zalesienia najuboższych gruntów i bardziej stromych stoków, zadrzewienia i zakrzewienia śródpolnego, powiększenia areału użytków zielonych. Poprawa stosunków wodnych wymaga także regulacji potoków w celu zabezpieczenia brzegów przed erozją boczną.

6. Gleby

Rozmieszczenie gleb i grubość ich pokrywy uzależnione jest od budowy geologicznej oraz ukształtowania terenu. Głównymi skałami glebotwórczymi są utwory fliszowe. Na obszarze gminy występują:

  1. Gleby gliniaste, średnio głębokie i głębokie. Są to w większości utwory gliniasto- pylaste o małej zawartości próchnicy, kwaśne. Typologicznie są to gleby brunatne kwaśne, pod względem bonitacyjnym obejmują klasy IIIa – IVb gruntów ornych.
  2. Gleby ilaste ciężkie, mają dużą ilość minerałów iłowych oraz niewielką zawartość piasku. Struktura ich jest bryłowa a układ zwięzły, przez co zatrzymują wodę i są nadmiernie wilgotne oraz mało przewiewne i słabo przepuszczalne. Są mało zasobne w przyswajalne składniki pokarmowe dla roślin. Należą do klasy bonitacyjnej od IVa do VI gruntów ornych.
  3. Gleby pyłowe wietrzeniowe, należą one do gleb brunatnych kwaśnych i są słabo próchniczne. Pod względem klas bonitacyjnych i przydatności rolniczej są zbliżone do gleb gliniastych średniogłębokich i głębokich.
  4. Gleby wytworzone z utworów aluwialnych, występują głównie w dolinach rzecznych.

Na terenie gminy dominują gleby klasy IV, są to gleby średnie. Gleby dobre stanowią tylko 14,6% powierzchni użytków rolnych. Gleby słabe i złe stanowią mniej niż 5% powierzchni użytków rolnych. Struktura bonitacyjna gleb jest korzystna dla rozwoju rolnictwa. Gleby gliniaste o małej przewiewności poddano drenowaniu głównie na stokach o ekspozycji północnej i w dolinach.

Występujący spływ powierzchowny wody powoduje erozję gleb i wypłukiwanie próchnicy. Można ten proces niszczenia gleb częściowo ograniczać przez zwiększenie powierzchni użytków zielonych.

7. Szata roślinna i świat zwierzęcy

Świat roślinny omawianego obszaru można podzielić na:

Zespoły leśne obejmują najwyższe partie obszaru. Spotykamy tu na ubogim podłożu rozpowszechniony buk oraz jedliny. Obszar ten niegdyś pokryty był puszczą drzew mieszanych. Obecnie lasy straciły swój pierwotny charakter. Ocalałe z wyrębu w niższych partiach składają się z brzóz, grabów, dębów, wiązów, lip, osiki, kaliny, jesionu, leszczyny i jarzębiny. Rejony wyższe porastają lasy jodłowe i bukowe z domieszką świerka, sosny, modrzewia, brzozy, pojedynczymi okazami jaworów i jesionów. Na północnych stokach Jodłowej Góry w Mogilnie na powierzchni około 36 ha znajduje się rezerwat cisów. Rośnie tu kilkaset cisów rozrzuconych wśród innych drzew. Połowa cisów ma postać krzewiastą a około 1/5 z nich osiąga średnicę pnia 10-20 cm i wysokość 8 m. Na uwagę zasługuje cis „Bartek”- pomnik przyrody, rosnący samotnie przy jednej z zagród wiejskich.

Zespoły łęgowe znajdują się zwykle wzdłuż koryt rzecznych w dnach dolin. Spotyka się tu takie rośliny jak wierzby, olchy, osiki, brzozy, czeremchy. Powierzchnia lasów i gruntów leśnych zajmuje tylko 21,5% powierzchni całej gminy. Zalesienie kraju wynosi 28%.

Szata roślinna odgrywa doniosłe znaczenie w obiegu wody i stosunkach hydrograficznych, gdyż zwiększa stosunek odpływu podziemnego do powierzchownego. Zapobiega erozji oraz zmywom gleb. Nadto likwiduje gwałtowne roztopy wiosenne wskutek powolnego topnienia śniegu oraz infiltracji wody w głąb. W korytach potoków przez utrwalenie ścian zboczy powstrzymuje erozję boczną oraz ruchy masowe.

Lasy są ostoją zwierzyny leśnej. Rzadkim okazem, którego można spotkać jest jeleń, dzik oraz wilk. Liczniej występuje sarna, lis, zając, kuna, łasica, wiewiórka czasem borsuk. Z ptactwa na uwagę zasługuje dzięcioł, sikora, jarząbek, kuropatwa, kukułka, krzyżodziób świerkowy i inne. W rzekach spotyka się pstrąga potokowego, kiełbia, brzankę, klenia.